Imprimer cette page

TE HONO ME TE HUMU (E hoì ?)

Pēhea hoì te huì mai i te mou ponatekao farani « lien, lier, relier » ?

liens4 liens liens5

 

Oia to mua kōhii tutukiìa e au i te peùaìa o to ù tohua niutavavā ma he èo ènana. E ùa haaviviniìa to te ponatekao « lien » ma he èo farani, atià mea ananu.


I) - Te mou haaviviniìa


1) – Te mou kāputuèo

Vāàna i te kāputuèo Larousse me te kāputuèo a èpikopo e ùa, e hua mea anaiho te ponatekao « lien » me mou ponatekao « humu, kitii, fitii, pitiki ». Ua hei me au.


2) – Te niutavavā

Te ùa o te haaviviniìa à, mea ananu. Ma òto o te niutavavā, e koàka te mou ponatekao kātoiìa. Ia pata òe i ùka o hua ponatekao, e koàka ia òe te hakaìte i te tapa hāmani uià kē. hana humu tēnei, he hana haatutuki ; àòè i hei me te ponatekao « lien hypertexte ».

Me to ù tiòhi atu i te tohua niutavavā a te Pūnaha Hau Henua e nei i Tahiti ; u hakaìteìa ma he èo farani, he èo rapa me he èo ènana : http://www.assemblee.pf/ma/. U kiiete au i te ìte u vaeìa te ponatekao « te tau humuìa » mea huì mai i te ponatekao « lien hypertexte ». Me to ù ùmihiìa i te ponatekao e peàu atu meitaì i te haaviviniìa i hei.


3)- Na ù ta ù te vaeìa

Me he mea u kātoiìa hua hakatu avetekao, enā te vaò ma àò. hana humu hoì te hana a hua vaò, atià à e hakatihe atu i te tapa hāmani uià kē.

Ua tiòhi atu au io te kāputuèo a te èpikopo Dordillon mea haatiàtohu mai i te haaviviniìa o te ponatekao « tutuki ». I pii o « rencontre, rencontrer », ua ìte au ia « se toucher, se joindre ».

Oia te piò i vae ai au te avetekao « vaò haatutukiìa » ; a mou meàma i tēnei, ua vae te Haè tuhuka èo ènana i te ponaèo « vaòniu ».

 

II) – Te ponatekao « hono »

Te ùa o te kōhii, me i òto mai o te ponatekao « hono ».

I te ava i noho ai au i Ua Pou, e tahi anaiho haamevaha ata, he tahi anaiho puke haamevahaìa ata, o R.F.O te ikoa. I èià to mua òkoìa i te ponatekao « Te Hono ».

Ava poto i muì iho, u haahana te Pū Pātokoìa Mataèinaa, oia hoì te C.P.S, i te pereòo kē mea haamāeka i te tau hakatoo a te ènana mea mamao me i Papeete to âtou noho ; u apaìa « Te Hono » te pāriri. I òto o to ù òo, « Le Lien », mea tāhakahaka hoì te haaviviniìa o hua ponatekao.


1) - Te mou kāputuèo

A mou meàma i tēnei, ma òto o to ù ùmihiìa mau i te ponatekao kaò i òto o te kāputuèo a te èpikopo Dordillon, ua ìte au i te ponatekao « hono » io he tapa hāmani 141-I, me to ù kiiete i te mea ta ù e tatau nei. « Hono : cri que pousse le prêtre ou tuhuka dans certaines circonstances ; cri en unisson poussé par la multitude ». « Ua hono te tōua : on a fait la paix sans se battre. ». he mea te haaviviniìa « lien ».


2) - Te tau ponatekao i tukuìa me i àò

I haamaakau ai au mea nui te moî me te vehine e tīmata to âtou ikoa ma « Te hono », i tēnei tai hou atii me te tai kākiu.

I òto o te hāmani a te òrometua porotetane William Crook te i noho i Vaitahu me Taiohae mei 1797 tihe atu i 1799, e tatau tātou, i te èhua 1798, ua tupu te koìka mātiri a Tuitoua, to mua māhaì a Kiatonui, te hakaìki nui o te ati Teii no Taiohae ; ònohuu ma ùa o hua pōìti èhua. Ta īa vehine à, me he tekau ma ìma o īa èhua. He moî a te hakaìki o te ati Teavaaki no Hooumi. O Hinateiani/Hinatiakiani to mua ikoa o hua vehine, o Tehonotutuaki te ùa o to īa ikoa.


3) – Tītahi mou hakatu kē atu

Ma hope mai, e o au kiieteìa i mua o te ponatekao « te hono ».


a) – Ma he èo ènana

*- A ìma èhua i tēnei, u tuku mai Moetai Huioutu i ta īa pehe uià me mou èo taki èka i òto, u peàu mai īa o « Te hono » te ikoa o te pehe uià me te haaviviniìa « le lien » ma he èo farani. To ù maakau, ua teka nui òe, e te hoa e ; me i òto mai o te èo tahiti hua ponatekao « te hono ».

*- Tītahi, to ù tiòhiìa i te tohua niutavavā a te haè tuaùa « Te tau vaeìa » no Taiohae, ua ìte au enā me ta âtou hana haapeipei i te tiheìa mai o te tau tōìki hāmani tuatahi ; o « te hono » te ikoa o hua haapeipeiìa.

b) – Ma he èo tahiti

*- « Te natira’a o te mau motu », oia te miitoiìa a Air Tahiti. U vae mai âtou i te ponatekao « natira’a » i te kōava o te ponatekao « Te Hono », no te aha ? Mea tata èka te ponatekao « nati » me te ponatekao èo ènana « nani » ta tātou i ìte i òto o te ponatekao « nanikaha ».

Ma nā tai kākiu, me makimaki te tāuà e haamamae me te oonaki i tītahi ènana, u kānea īa i te mēmau nanikaha me te mou poo òuoho, akoè à te mou poo maìkuku me io hua ènana, me te tuku i òto o te pikao iti vāhīìa, naniìa io he tapa me te puu. U hakanāìa te mēmau nanikaha io he maa èitā, akoè à io he vai, akoè à io he tai.

*- Vāàna e te kāputuèo a te Pū Tuhuka èo tahiti, o « humu mau » te haaviviniìa o te ponatekao « nati », mea kē ananu me te ata o te koutee.

*- Ma hope mai, u haamau te Pū O.P.T i te niuniu kaùoo mea kave mai i Motutini farani me i te Henua Vaihi i te nuiìa o te haamāàmaìa uià i haììa ma òto o te pū niutavavā. U apaìa hua niuniu i te ikoa o « Honotua ». I to ù ùmihiìa i te haaviviniìa toitoi o hua ponatekao i òto o te kāputuèo a te Pū Tuhuka èo tahiti, ua ìte au « ùmihi mamate i to òe matatatau tupuna ». E tekao ana no te tai kākiu hua ponatekao, no te aha i vaeìa ai mea hakaìte i te mēmau uià no tēnei tai hou ?

*- A tahi a tiòhi au i òto o te kāputuèo a te Pū Tuhuka èo tahiti me to ù kiiete hakaùa. No te aha ? Na te mea, me i òto mai o nā haaviviniìa e ta ù i ìte no te ponatekao « hono », aê he mea te haaviviniìa « lien ». Ia tiòhi atu òe i te tapa hāmani 199, e ìte òe : « hono, n.c, 1) - une rangée de chaume, 2) - une file (de voitures), 3) - nourriture prise par les buveurs de kava après leurs beuveries, 4) - v.t. faire une épissure, assembler deux pièces de bois.

Mea tata èka hoì tēnei haaviviniìa paoìa me te ponatekao « lien », atika à he pahihana, mea kē ananu te haahanaìa.

*- A mou i tēnei à, e hana nei au ma ùka o te ponatekao tahiti « pāhono » ; i òto o te kāputuèo a te Pū Tuhuka èo tahiti to ù ìteìa i to mua haaviviniìa o hua ponatekao, oia hoì « joindre, unir » ma he èo farani. Mea tata èka hoì tēnei haaviviniìa me te ponatekao « lien », atika à he pahihana, mea kē ananu te haahanaìa.


Mea haapao i tēnei tekao tumu, e aha à u haahanaìa te ponatekao « hono » i Tahiti atii me te Henua ènana me te haaviviniìa o « lien » ma he èo farani, aòè i ìteìa hua ponatekao me hua haaviviniìa i òto o tītahi kāputuèo èo tahiti akoè à èo ènana.

Me he mea ua nui oko to òe māàma, a haavivini mai, a haatāhahaka mai i hua mea kaò.


Tītahi ponatekao kē. Mea huì mai i te kiotekao « relier un livre » ma he èo ènana, io te tapa hāmani 173-II o ta īa kāputuèo, u vae mai te èpikopo Dordillon ia « tui iho i te hāmani » …


Tekao paoìa (01/10/2019)

I te meàma Māhinaihea 2019, ua vae te pū haamevaha Polynésie 1ère i te ikoa e ùa o « Te Hono Tahi » e hakaìte ana na âtou e haatahi oti i te tiàtohu o te ènana e pohuè nei i Motutini farani…


Patuìa e/Rédigé par Jacques Iakopo Pelleau i 2015

U haatoitoiìa te patuhei vāàna i te tau aahiìa a te Haè tuhuka èo ènana i te 21/08/2022.
(Aua te tau ponatekao me i òto mai o te tau kōtūòmia me te tau kāputuèo kākiu)

 

 

Comments est propulsé par CComment