(He toa no te ati Teii i Taiohae, Nuku Hiva, patuataìa e Louis Le Breton i te èhua 1838)

Hua mea anaiho te vaka me te motu henua : ma te aò o te atakuà, he mea iti noa òe. Me he mea e makimaki òe e pohuè ananu, a haapāpaku, a pakaihi atu, etià e ìò òe hakatu tahi me te henua, hakatu tahi me te koekoe monani, te koekoe tiàtohu, tīvava koè o te aoatakuà.

I tēnei mou pō à, ua kē ananu te ata ; na te nuiìa o te haìna hou, i tēia henua, i tēia henua, u kēhuììa te hakatu tumu o te ènana. Te henua à, aòè i huìkē nui ; te èo à, te taetae tupuna, u tekao haatekateka ìa e tahipito e haahana ana i te ponatekao hei koè.

Hua mea anaiho te haaènana me te èo ènana, koè nui e noho pu, a hee i mua, a neke atu ! Mea nui te ponatekao haahanaìa e tātou i tēnei, aê he mea i te ava o Kiatonui, te hakaìki nui o Taiohae ; me i hua ava mai atii, mea nui te ponatekao i kaò. I tēnei mou pō à, me he mea u makimaki tahipito e haanui pu i to âtou òko e haahana aa âtou i te ponatekao kanahau ; e maakau oti âtou e haameitaì aè hua ponatekao i to âtou ikoa. Te tau ponatekao à, he haaviviniìa kē to âtou, tukuìa aè me i kiu mai ; aê koàka ia òe e haahana i te tau ponatekao vāàna i to òe hīa.

A tiòhi tātou i te ponatekao toa :

*- Io he tapa hāmani 267 o te kāputuèo a te èpikopo Dordillon, oia te mea e koàka: toa, soldat, mâle ; arbre de fer (casuarina equisetifolia) ; être brave, courageux, guerrier, fort ; haatoa : fortifier, aguerrir. Hua mea anaiho i òto o te kāputuèo a te èpikopo Le Cléac’h.

Me to ù koekoe keu, u makimaki au e tiòhi io he kāputuèo a te Pū tuhuka èo tahiti, te Fare Vāna’a, etià e ìte au i te hakatu o hua ponatekao toa ma he èo tahiti, me to ù haahakatu atu. Hua mea anaiho me he èo ènana ; te mea hou, o kaikaiā te haaviviniìa kē atu.

Umoì te tumu âkau peàuìa toa, te nuiìa o te ènana i tēia motu, i tēia motu, i tēia henua, i tēia henua, ia haahana âtou i te ponatekao toa, u mamaakau âtou i te tau toa nui me te tau toa tōua o te tai kākiu me Mouina, te toa nui o Kiatonui, me ia Keikahanui, te toa nui pāòkoòko i noho i Hatiheu.

Mēìa e hakatu o te ìi ènana hua ponatekao toa, u vaeìa e tītahi pūpū keàhi pōpō, tītahi pūpū haka ènana, me tītahi mahaì ènana e hakaìte atu ana i to âtou poèa ma he niutavavā.

Te toitoiìa, he mea meitaì nui te tūako, te haka me te tau ata toi mai ; te toitoiìa, koè nui au e tuku ma he kaokao i te toaìa o to âtou kōmaì. Mea à, i hea te toa tōua toitoi i èià ?

Auana tahipito oti he mea hakāòha tēnei, te toitoiìa à, aê he mea hakaùa te toa nui i te Henua ènana i tēnei. U tukuìa ma he kaokao te tau ùu me te tau âkau tōua, u tukuìa ma he kaokao te tau kaau tōua me te tau teka, u tukuìa ma he kaokao te tau taaèhi me te tau taaèki, u tukuìa ma he kaokao te tau maka me te tau keâ kiva. E aha hoì te mea i toe ? Te tau puhi o tēnei tai hou anaè. I tutu ai te poì tātai menē, te poì tātai puaka o te Henua ènana me to âtou tupuna tātai ènana.

To ù maakau, aua te tau poì hou io te Pū S.M.A i Atuona e tiaki aa oti âtou i te ava o to âtou tomoìa io he pūpū kape tumu, he mou toa ènana toitoi anaè te nuiìa o te kape ènana i too i te amoka toko hatutau o te tāviniìa me te pāpuaìa me te hakaìteìa atu i te paviō o to âtou Henua tumu ma he aomāàma vii pu. Òmua i te Henua Potoni, ma hope mai i te Henua Ahakanita, i tēnei i te Henua Ahirita tihe atu i Motutini nei me te Henua Farani. Etià e pakaihiìa âtou e tātou nui me to âtou huaahaè, me te nuiìa o te tama ènana kape i mate nui e amo ana i to âtou amoka tumu, koè nui tātou e apa hakaùa i te ikoa o toa i te ènana e tahi, ma vaho o te pūpū kape ta īa hana.

Te tau poì u vevaò toa ia âtou iho, e aha à te kanahau o to âtou keu, o to âtou haka, o to âtou poèa, he mou poì hou, he mou poì hēhē anaiho âtou. I te ava o to âtou tupuna, te tau ènana kākiu, u vevaòìa âtou e kaìoi . Anoa u hāìu âtou i to âtou koekoe, anoa u kēhuì âtou i to âtou hakatu, i tomo oti ai ôtou io he papa ènana tapu o te tau toa. A tuku atu to Ketare ia Ketare, to te Etua i te Etua, to te tau toa ènana i te tau toa ènana.

Aua tātou nui e ao a ìò te ponatekao toa me he ponatekao tiki i ìteìa ma he aomāàma vii pu io te aò o te tau haèhoko nunui, io tītahi pū tāniuniu, io te mou patē piha me te mou patē ahi. Auē Tiki e ! Ma tītahi â, umoì ia peàu mai tātou « Auē te toa ē ! ». Kāòha à !

        A PĪÒMI ÎNEI NO TE TATAU I TĒNEI TEKAO MA HE ÈO FARANI...

Patuìa e Jacques Iakopo Pelleau
U haatoitoiìa te patuhei vāàna i te tau aahiìa a te Haè tuhuka èo ènana i te 21/08/2022.