Le site de partage de la langue marquisienne
Te tohua niutavavā hou mea àva atu àva mai i te èo ènana
The new site for sharing the Marquesan language

Vue de la plage Vainaho et du Fort Collet, Taiohae, Nuku Hiva. René Gillotin, 1844.

E KOÀKA, AÊ KOÀKA

Ia makimaki te hāe hakako mai i te èo ènana, mea hana nui na te mea, mea te tau kāneaìa avetekao o te èo ènana, mea te tau kāneaìa avetekao o to īa iho èo.

possible3


Atii nei me te pahihana pouvoir faire quelque chose.

Ua ìte meitaì tātou mea te hakatu āvaiìa i tēia henua, i tēia henua ; henua kē, hakatu kē.

I te Henua ènana nei, ia hee tahipito i te koìka, me makimaki hua ènana e titii i te koìka, īa e peàu atu « Aha e ao mai ôtou a hee au ? ». E peàu oti « E hee au », me he mea aòè, ua hee

Atii nei, ia makimaki tītahi hoa e kave atu i te amoka toko, òe e peàu atu «  E koàka ia òe te kave atu ? », u peàuìa hoì « E kave òe ? » akoè à « A kave òe ! »

E ùa haaviviniìa to te ponatekao pouvoir faire quelque chose.

 

1) - E koàka/ koàka ; e koàna/aê koàna

Mea kē à te kāneaìa avetekao to te pahihana pouvoir, mea kē te kāneaìa avetekao to te pahihana koàka.

*- Me makimaki òe e peàu mai « Je peux t’aider (Je suis assez costaud pour ça) », a peàu òe « E koàka ia ù te toko ia òe », akoè à « E koàka ia ù ia toko ia òe ».

*- Ia haatekaìa « Aê koàka ia ù te toko ia òe ».

*- Atii nei, ia makimaki òe e kave atu Teve ia òe i Nuku Ataha, e ape atu « E Teve e, e koàka ia òe te kave atu ia ù i Nuku Ataha ? », akoè à « E kave atu òe ia ù i Nuku Ataha ? ».

*- Atii nei, u patuìa e Mareko Peàto i òto o ta īa evanerio: « Aòè he mea aòè e koàka i te Etua ».

Èo kē, hakatu kē, èo kē hakatu kē.

Ma he èo farani, ma òto o tītahi vaehope kē, e ìte òe aha u haakoàkaìa te hana i tekaoìa ai. O « -able » me « -ible » hua mou vaehope. No te mea e koàka i te kai, u peàu atu òe « mangeable » ; no te hāmani aê koàka ia òe te tatau, u peàu mai òe « illisible ».

Mea taetae oko hua ponatekao koàka ma he èo ènana, oia te mea i òko hae ìa a mou èhua i tēnei i te kōava o te ponatekao « E ; ua ao », mea nui te ènana i peàu « E koàka ».

 

2) - Ia makimaki òe e haatià atu, akoè à aòè.

a) - U haahana hae ìa ai te ponatekao meitaì.

*- « Mea meitaì ia hee au me ôtou ? ».

*- « Mea meitaì ia inu te tōìki i hua vai mānini ? ».

b) - U haahanaìa atii te ponatekao haatià.

*- « U haatiàìa te puhi i te maimai ma vaho o te haè kaikai ».

*- « Aòè i haatiàìa te hākai i te mako io he one ».

c) - Io he tapa hāmani 19 o te « Mou Pona Tekao » a te Haè tuhuka èo ènana, he mou ponatekao me haatià i òto ta tātou e ìte.

Haatiàìa / haatiàtina motua kui, haatiàìa / haatiàtina kave puhi. Mea kē à no te permis de conduire i peàuìa ai hāmani haakoi pereòo/poti.

d) - U haahanaìa atii te ponatekao ao/ao mai.

*- « Ua ao Nuka a hokoìa atu to īa haè », akoè à « Aòè Nuka i ao a hokoìa to īa haè. »

 

3) - Ia makimaki òe e haapākeka atu

a) - A haahana atu ponatekao aua me umoì me he mea u patuìa i òto te ìma o te Tekao Ònohuu :

*- « Aua òe e haamate i te ènana ! »

b) - A haahana atu i te ponatekao tumu tapu :

*- « Tapu te puhi i te maimai inei ! »

*- « U haatapuìa te patutiki i te Henua Ènana i te èhua 1898.»

 

4) - Tītahi mou ponatekao kē atu

a) - Imiahia, tapa hāmani 142-I a te kāputuèo a te èpikopo Dordillon. E haahanìa hua ponatekao i mua o tītahi hana mana, ūikaò, miterio, ia koè te haaviviniìa o te hana e tupu aa.

U tata èka te haaviviniìa me ūiahia, tapa hāmani 284-I.

b) - O « Kikaàki ! » te mea ta òe e peàu atu i te ava ua kati òe, koàka ia òe te oi, te keue. (D. t.h. 158-I)

c) - Me te ponatekao kiko, e koàka ia òe te hakaìte atu aha u àva te ìi o te ènana no te haapao i te hana, akoè à aòè.

*- « Mea kiko òe ? » = « E koàka ia òe ? Ua àva to òe ìi ? »

E haahua atu oti ai te hoa « E koàka », akoè à « Aê koàka ». E mutu oti te hoa

 

Patuìa e Jacques Iakopo Pelleau i te èhua 2015

U haatoitoiìa te patuhei vāàna i te tau aahiìa a te Haè tuhuka èo ènana i te 23/08/2022.
(Aua te tau ponatekao me i òto mai o te tau kōtūòmia me te tau kāputuèo kākiu)

 

Commentaires (0)

    Attach images by dragging & dropping or by selecting them.
    The maximum file size for uploads is MB. Only files are allowed.
     
    The maximum number of 3 allowed files to upload has been reached. If you want to upload more files you have to delete one of the existing uploaded files first.
    The maximum number of 3 allowed files to upload has been reached. If you want to upload more files you have to delete one of the existing uploaded files first.
    Commentaire de

    Comments est propulsé par CComment