Le site de partage de la langue marquisienne
Te tohua niutavavā hou mea àva atu àva mai i te èo ènana
The new site for sharing the Marquesan language

Vue de la plage Vainaho et du Fort Collet, Taiohae, Nuku Hiva. René Gillotin, 1844.

HAAKĀÌÈÌA IA LOUIS ROLLIN (1887-1972)

Te 5 no Èhua, e â mea haamaakau i te mateìa o te tātihi Louis Rollin i te èhua 1972. U haapohuè mai Louis Rollin i te huaa ènana me io te kaò ananu ìa. Ua patuìa e Jacques Iakopo Pelleau tēnei tumutekao i te èhua 2016, ia vaièiìa i te haèmate no Taiohae te ikoa o hua tātihi pāòkoòko ; i tāpiiìa ai io te mou àpapa o hua haèmate Louis Rollin.

HAAKĀÌÈÌA IA LOUIS ROLLIN,
TE TĀTIHI I HAAPOHUÈ MAI I TE HUAA ÈNANA ME IO TE KAÒ ANANU ÌA

Te 5 no Èhua, e â mea haamaakau i te mateìa o te tātihi Louis Rollin i te èhua 1972. U haapohuè mai Louis Rollin i te huaa ènana me io te kaò ananu ìa. Ua patuìa e Jacques Iakopo Pelleau tēnei tumutekao i te èhua 2016, ia vaièiìa i te haèmate no Taiohae te ikoa o hua tātihi pāòkoòko ; i tāpiiìa ai io te mou àpapa o hua haèmate Louis Rollin.

docteur louis rollin 2

Te tātihi Louis Rollin ma òto o te puke èhua 1930

I te meàma no Oaoaamanu o te èhua 2016, u tihe mai i Taiohae te mou haateehau me te upoko vivini o Motutini farani. I te â 18 o hua meàma, u haamauìa e âtou te papaoa i èià u ìteìa te mou ponatekao « Haèmate o te Henua Ènana – Dr Louis Rollin ».

 inauguration hopital taiohae2
hopital taiohae copie

 Oia te ata o te papaoa i haatikiìa e Séverin Kahee Taupotini

O ai òa hua kiitea o Louis Rollin ? E aha te tumu i apaìa ai to īa ikoa i te haèmate no Taiohae ?

Ua ìte meitaì paotū te ènana, me ia ù, i hinenaò i te Henua Ènana, e aha te tumu o hua hana. Anoa i Taiohae au i hua ava, u patu pōponihoo au i tēnei hatika tekao ; mea à io he haèmate i Tahiti au.

I tēnei, au i makimaki e tevee hakaùa no te haakāìè i te tātihi i haapohuè mai i te huaa ènana i te ava u pōpahiìa mai īa i te Henua Ènana. I to īa tihe-anaè-ìa mai, mea oko to īa hakāòha i te tau ènana no te nuiìa o to âtou mate , mate . Tōtahi atu, u maakau te tiàtohu o te hāoè, enā ua kaò ananu te huaa ènana ma te èhua 1930.

I - To īa houìa i te Henua farani

I Paris i te èhua 1887 te hānauìa o Louis Charles Frédéric Rollin. I hua pāpuahaè to īa hakakoìa mai i te hana tātihi. I te tīmataìa o te Tōua Nui To mua i te èhua 1914, tekau ma hitu o īa èhua ; u tooìa mai īa mea tātihi no tītahi pūpūkape. E aha à u pēpē nui īa ma òto o te tau puhiìatōua, īa i hakaea i ta īa hana ; koè nui īa i makimaki e titii i te tau hoa kape. I te paoìa o te Tōua, mēìa i to īa koekoe toa, to īa koekoe mautahi ananu, u koàka ia īa te mou hetū taetae nui mea haameitaì i ta īa hana tāvini i te kape.


II – Te pohuèìa i Porinetia farani


A) - Makatea

I te èhua 1920, u tihe mai īa i Tahiti ; e tekaotui haahei hana ta īa no te haamaumau i te tau ènana e keì nei i te keâtea i Makatea. E toù èhua ta īa hana i èià. Ma hope mai, e tekaotui haahei hana ta īa me te Hau farani i Tahiti (te EFO i hua ava) ; ua hana ananu īa no te Hau farani tihe atu i to īa ava hakaeaìa nui.


B) – Te Henua Enana

1) - 1923

I te èhua 1923, o te Komanā Rivet te Pahikaèo o te Hau farani i Tahiti ; u auhuka oko īa i te pohuèìa haamamae o te huaa ènana. U pōpahi īa ia Louis Rollin i te Henua ènana etià e pātoko īa i te Komanā de Poyen-Bellisle : he tātihi atii te Komanā. I Atuona te tuàka o te Komanā i hua ava à ; enā e tahi haèhāika iti i èià. U pōpahi te Komanā i Taiohae me to īa haamau ponihoo i èià i te haèhāika iti.

Ua tuku atu te Pahikaèo Rivet ia âua tikitahi i te poti-maihini-òto no to âua koutee atu ma kākaavai o to âua puke motu : no te Komanā te puke kēkē ùka metaki (te kēkē kanauu), no Louis Rollin te kēkē àò metaki. Mea haameitaì i ta âua hana, u haamauìa i Atuona i to mua haamevahaìa èo o te Henua ènana.

I to īa tiheìa mai i Taiohae, u kiiete nui, u mehea te hōupo o Louis Rollin e ìtemata ana i te hakatu pohuèìa o te huaa ènana.

Te toitoiìa, u patu mai te tau tuhuka o te Âkakai o te Henua ènana, me he 100 000 ènana i te ava u tihe mai nei te Keapū Cook i te èhua 1774. I te èhua 1842, i te haamōèhuìa o te huaa ènana e te Hau farani, u topatopa iho te nūmera o te ènana tihe i te 20 000. (Ma vāveka o 1774 me 1842, u tihe mai i te Henua ènana te tau ihepe menike me te tau ihepe peketane anaiho ; koè nui te tau ihepe farani…).

I te èhua 1921, ma mua o te tiheìa mai o Louis Rollin, 2094 ènana i toe anaiho i te Henua ènana (Rollin 1974, op. cit. th 63) ; i peàu nei ai te tau hāoè ma he aomāàma vii pu, enā e kaò ananu te huaa ènana paotū ma te èhua 1930.

Tōtahi atu, u henua koè te nuiìa o te ènana. Te toitoiìa, ma te òaìa o te puke èhua 1860-1900, ua ape te Hau farani i te tau ènana no te peàu mai no ai tēia henua, tēia henua. nui te ènana i patu mai i to âtou tau ikoa me te haki mai no âtou tēia poo henua, tēia poo henua. Na te poì ookao anaiho, te tau hakaìki me to âtou huaa, te poì māàma me te poì moni tihe atu i tahipito me i vaho mai te i vaavō no te peàu mai no âtou iho tēia poo henua, tēia poo henua. Te tau kikino à, aòè âtou i vaavō no te patu i to âtou ikoa ; i henua koè ai âtou. I kaikai koè ai âtou ! Oia te tumu, tihe atu i tēnei â, no te Hau henua me te Ekaretia katoriko e 60% o te èpo henua i Nuku Hiva.

Me i te tīmataìa, ua ìte meitaì Louis Rollin, na te mate pokoko e haamate nei i te nuiìa o te ènana. U tiòhi atii īa i òto o te tau hāmani i èià i patuìa i te ikoa o te ènana i to âtou â hānauìa, me to īa kiiete nui. Ma vāveka o te tau tama momo i hānauìa i te Henua ènana, ua mate e toù ma ùka o te tama ma òto o te meàma to mua. E aha te piò ? Ma te òaìa o hānere èhua i pao atu aa, mēìa i te tau hana haamamae atii me te tau ture oko nui i haatopaìa e te Hau farani me te Ekaretia katoriko ma ùka o to âtou tau tua, u kuhane koè te huaa ènana, aòè âtou i makimaki e noho hakaùa ma ùka o tēnei henua haamemae nui. Mea nui te hakatu o te pohuèìa ènana i hua ava. Mea kākiu te tau haè me te me te èpo nui ; aê he pohuèìa taìtaì. Ua noho te tau ènana me te tau puaka, e kai ana me i òto mai o te kookā e tahi ; te ènana i hemo i te mate, ua noho kātahi âtou me te tau tama iti.

2) - 1924

U makimaki Louis Rollin e haakoè i hua tau hakatu pē. I tēia meàma, i tēia meàma, i tēia âtapu, i tēia âtapu, u koutee atu īa ma kakaavai paotū o te Henua ènana me to īa hakaìte atu pēhea te haameitaì i te pohuèìa ènana. Mēìa i to īa ūo mautahi ananu, ma te paoìa o te èhua 1924, mea nui te tama i pohuè i te tama i mate i te kēkē àò metaki o te Henua ènana.

I te â 24 o te meàma no Mataìki i Atuona, u pepeùhakaùaìa te haèhāmani Sainte-Anne no te tau pāhoè me te tau moî ènana. U hakapahi mai te tātihi Rollin i te tau virikine ia hakaìte atu âtou i te tau moî pēhea te pohuèìa taìtaì o te nino ènana atii me te hakatu haamaumau meitaì i te tau tama momo. Ia ìò âtou he tau kui, e ìte meitaì âtou pēhea te hana hei pao.

I hua èhua no 1924, u tihe mai i Atuona e tahi ihepe kave puoo me te nuiìa o te matarō hemo i te mate hau i ùka. I to âtou tiheìa mai i uta, ua hemo e hitu ònohuu ènata i hua mate hau me to âtou mate havaiki. U pekē nui Louis Rollin me to īa haamau e tahi ture ia tiòhiìa e te tātihi te tau matarō me i vaho mai i to âtou tiheìa mai oa haatekeo âtou i te ènata.

3) - 1925

I te èhua 1925 i te ketaha o Atuona, vāàna i te makimaki o te Hau farani hakapahiìa e Louis Rollin, u pepeùìa to mua haèmate no te poì hemo i te mate mohoi. I te â 12 o te meàma no Ūaòa, u haameitaììa e te èpikopo Le Cadre te haèpure o hua haèmate. I te èhua 1895, me he 250 ènata hemo i te mate mohoi ; i te èhua 1925, me he 66 ènata mate i pohuè mai. E aha à u vevaòìa âtou no te tihe mai io he haèmate, ua rērē atu e hakanā ma he maaèitā. Mea hana nui te hāika ia âtou paotū. Mea nui te ènata hemo i te mate mohoikoàka ia âtou te hāika. I hua èhua 1925, u pepeùìa i Atuona to mua haèmate iti mautahi ananu me te vāhana hāika e noho ana i èià.

4) - 1926

I te èhua 1926, i òto o te tatauìa ènana, u nūmeraìa 2254 ènana/ènata, oia hoì 160 nui atu i te 2094 ènana/ènata o te èhua 1921 vāàna e Louis Rollin i òto o ta īa kōtūòmia (tapa hāmani 63-65).

5) - 1927

louis rollin 1927 Copy

Te tātihi Louis Rollin i Taiohae i te èhua 1927
(Fonds Marie-Louise Rollin. Courtesy Jean-Christophe Shigetomi.)

I te èhua 1927, u haatapunuiìa e te Hau farani te inu i te kava (piper methysticum) i te Henua ènana. Na te tātihi Rollin i makimaki e haamauìa hua ture na te mea ua ìte īa i te mou hana hauhau o te kava i ùka o te ate me te kii ènana. Ma nā tai kakiu, u koàka i te tau vāhana ookao anaiho (te mou hakaìki, te tau toa me te mou tāuà) te inu i hua mea inu tapu ; i te ava o Louis Rollin à, e inu nei paotū te ènana i te kava, e haatoko ana i to âtou hakatu.

6) - 1929-1930 : ua ìò Louis Rollin he Komanā farani no te Henua Enana

I te meàma no Nāpeka 1929, ua ìò Louis Rollin he Komanā o te Henua ènana tihe atu i te meàma no Èhuō 1930 : tata èka te èhua e tahi. E noho nei īa i Taiohae me to īa haanui i ta īa hana mea haameitaì aè i te pohuèìa ènana.

I hua ava, vāàna i te ture, u humuìa te tau puaka, a koè à u avaiìa âtou io he pāpua âkau ; mēìa i te hakatu hauhau o te pohuèìa ènana, aòè i koàka te hākai meitaì. Mēìa ia Louis Rollin, u veveteìa, u haapohuèìa te tau puaka paotū etià e koàka ia âtou te kaikai māoì ma he maaèitā.

Te tau menēmenē à, u haatapuìa e te ture te kukumi haamate ia âtou ; na Louis Rollin i ao ia kukumihaamate hakaùa ìa âtou mea kaikai na te tau ènana.

Ta tau ihovare à, i hua ava, u koàka te kukumi haamate ia âtou. Mēìa i to âtou taetae mea kave atu kave mai i te tau haìna me te kaikai paotū ma he kākaavai, u haatapu Louis Rollin ia kukumihaamate hakaùa ìa âtou.

Tōtahi atu, u pekē nui o Louis Rollin i te tau ènana hana hoko. Atii me i tēnei, mea nui te ènana hīahaìna aê moni ta âtou no te utu i ta âtou haìna no tēia â, no tēia â : e àiê ta âtou. Ia tihe te ava utuìa àiê, anoa aê koàka i te tau hīahaìna te utu atu, ua too te tau ènana hana hoko i to âtou mou poo henua mea utu i te àiê.

Ma te paoìa o to īa avahana, u koàka ia Louis Rollin te ihepe me te ratio i ùka mea tekatekao me to īa pūhana atii me tahipito tātihi i Tahiti.

U hakaēa Louis Rollin i ta īa hana Komanā i te meàma no Èhuō 1930.

I te èhua 1931, i te tatauìa ènana, u nūmeraìa e 2283 ènana, oia hoì 28 ma ùka o te 2255 no 1926. Atika à, e mate nui hakaùa i te mate pokoko e 40% o te ènana.


C - Ma vaho o te Henua Enana

I to īa titiiìa i te Henua ènana, ua hana Louis Rollin ma nā puke motu e ìma o Motutini farani : mea au atu īa i te hāika i te tau tama momo atii me te tau ènana hemo i te mate mohoi i Orofara i Tahiti. I to mua â o te meàma Tūhua no 1932, ua haatiketikeìa īa io he papa tātihi tuhuka nui.

I te tīmataìa o te Tōua Nui e Ùa, e 52 o īa èhua me to īa tomo anamai io he pūpūkape tahiti to mua. I te â 21 o te meàma Nāpeka no 1941, o īa titahi ma ùka o te ihepe e kave aa i te pūpūkape « Bataillon du Pacifique » i te Henua Afirika mea pātoko i nā pūpūkape farani/menike e haapeipei aa i te tōua i Europa.

Photo 16 Août 42 Fonds Rollin

Te tātihi Louis Rollin me te Tenerara de Gaulle i te 19 no Èhuō 1942
(Fonds Marie-Louise Rollin. Courtesy Jean-Christophe Shigetomi.)

I te huahakaùaìa mai i Motutini farani o Louis Rollin, no to īa toaìa, u haatiketikeìa īa he komanā-e-hā-vako kāìèa ; u koàka atii ia īa te hetū tiketike nui o te papa « Légion d’Honneur ».

I te èhua 1947, u hakaēa nui īa i te hana tumu a te hau. Atika à, ua hana ananu īa, na īa ta īa, i te hana tātihi. U haamaumau īa i te tau ènana humu, te tau ènana paèpaèa, te tau poì takapii me te nuiìa o te kooūa me te pakahio. Koè nui i koè i to īa hinenaò i te Henua ènana ; me i mamao mai, ua mau ananu to īa mata io he Henua. I te èhua 1960, ia aoìa e te hau i te tau ènana te hokoìa mai i te namu me te pia, aê īa i kiiete nui. To īa maakau, me he mea aê te namu me te pia e haapē aè i te hakatu o te ènana…

I te â 6 o te meàma Mei no 1971, e 84 o Louis Rollin èhua me te 40 èhua hana na te hau. No te haameitaì ia īa, na te Pahikaèo o te Hau farani i Tahiti i vaièi atu ia īa i te hetū « Plaque de Grand Officier de L’Ordre National du Mérite ».

louis rollin 06.12.1971

Te tātihi Louis Rollin i to īa koìka haahetūìa i te 6 no Mei 1971.
(Fonds Marie-Louise Rollin. Courtesy Jean-Christophe Shigetomi.)

Tata èka te meàma e tahi ma hope mai, i te â 5 o Èhua 1972, u mate nui Louis Rollin i Tahiti. U tomiìa to īa nino i te pāpua tupapaù no Uranie i Papeete.

hopital taiohae louis rollin

Tomoìa kauoo o te haèmate Louis Rollin no Taiohae i 2022

TAU HĀMANI PATUÌA E LOUIS ROLLIN

                                                                   livre rollin iles marquises  livre louis rollin

1925 - Étude sur les causes du dépeuplement des îles Marquises et sur les remèdes possibles (adressée en février au Médecin-Chef du Service de Santé).

1927 - Envoi d'antiquités marquisiennes et d'objets d'intérêt ethnographique (en 1927, 1929 et 1933) au Musée National d'Ethnographie du Trocadéro, devenu depuis Musée de l'Homme. Ces dons ont contribué, d'après le Professeur Rivet, à faire de ce musée « le plus riche en objets marquisiens du monde entier ». Le nom du Dr Rollin est gravé dans le hall d'entrée du Musée de l'Homme comme celui d'un donateur hors classe.

1928 - Étude sur la formation géologique des îles Marquises (publiée par ordre du Gouverneur des E.F.O. au J.O. de la Colonie, n° 2, 1928).

Envoi d'échantillons minéraux recueillis en personne au cours des tournées professionnelles et adressés au Pr. Lacroix, de l'Académie des Sciences, dont les analyses ont confirmé les hypothèses géologiques formulées par le Dr Rollin (Voy. Compte rendus de l'Académie des Sciences, séance du 18 mai 1931).

1929 - Édition d'un ouvrage sur Les Iles Marquises. Géographie physique et politique, Ethnographie, Histoire. Mise en valeur. Guide archéologique et lexique. Ouvrage épuisé actuellement.

Notice sur Les Iles Marquises publiée par l'Agence générale des Colonies.

1930 - Découverte d'idéogrammes marquisiens identiques à ceux de l'île de Pâques (contrôlée en juillet par le Dr Rivet, Professeur d'Ethnographie au Muséum National d'Histoire Naturelle de Paris).

  • - Fascicule Iles Marquises dans l'Encyclopédie Maritime et Coloniale.
  • - « Mœurs et coutumes des anciens Maoris des îles Marquises », édition Stepolde, Papeete.

I koàka te mou maakauìa o tēnei hatika tekao io : HUCK. Docteur Louis Rollin. In: Journal de la Société des océanistes, n°35, tome 28, 1972. pp. 175-176;

 

Patuìa e Jacques Iakopo Pelleau i te èhua 2016 – Haahouìa i te meàma Èhua no 2022
U haatoitoiìa te patuhei vāàna i te tau aahiìa a te Haè tuhuka èo ènana i te 16/09/2022.

 

A PĪÒMI ÎNEI NO TE TATAU I TĒNEI TUMUTEKAO MA HE ÈO FARANI !

 

 

Plus dans cette catégorie : « NA ÒE TA ÒE (OTI ?)

Comments est propulsé par CComment